GERSTAECKER legt uit — Rob vertelt je meer over penselen

Je staat er waarschijnlijk niet bij stil, maar het penseel is één van de oudste gereedschappen van de mens.

Het begon in het stenen tijdperk met een uitgehold bot met daarin wat dierenhaar, maar tegenwoordig kun je voor élke verf en élke techniek kiezen uit een ongeëvenaard aanbod.

In deze BLOG bekijken we de verschillen tussen de vele vormen die de kop van een penseel kan hebben en wat je ermee kunt doen.

Een penseel heeft een bepaalde vorm om specifieke markeringen te kunnen maken en om de functie van het penseel te ondersteunen. Laten we eerst eens kijken naar de anatomie van het penseel. De drie basiselementen van een penseel zijn:

• het filament
• de huls
• de steel

We gaan elk basiselement — en de onderdelen waaruit het opgebouwd is — 'ns bekijken.

Het filament

Dit zijn de haren — natuurlijk haar, synthetisch haar of een mix. De losse haren worden eerst samengevoegd tot de specifieke penseelvorm en in die vorm vastgebonden en eventueel verlijmd, vóórdat ze in de huls gevat worden. Zeker bij de betere penselen is dit nog grotendeels handwerk!

• Kop

Dit is het gedeelte van het filament dat uit de huls steekt en dus zichtbaar is.

• Wortel

Het basisgedeelte — het deel dat in de huls zit en dus niet zichtbaar is — van het filament. Bij de betere penselen loopt dit deel helemaal door tot aan de steel.

• Buik

Het middelste gedeelte van de kop. De buik dient als reservoir, waarin het penseel het grootste deel van de verf en het verdunningsmiddel vasthoudt.

• Punt

Het uiterste stukje van de kop, alle haren bij elkaar. Het uiterste puntje van iedere haar afzonderlijk noemen we de bles.

De huls / bus

In de huls of de bus zijn de haren gevat en eventueel verlijmd. De huls / bus bepaalt ook mede de penseelvorm. Een huls is altijd rond, een bus kan rond of plat zijn.

• Huls

Vroeger gebruikte men een deel van een ganzenveer als huls. Nu gebruikt men voor deze manier van binden een transparante kunststof huls, die met messingdraad gemonteerd is op de steel. Door deze manier van werken krijg je een elastischer resultaat dan wanneer je de penseelharen vat in een metalen bus.

Deze techniek staat ook wel bekend als een traditionele Franse manier van binden. In het Engels noemt men het een quill.

• Bus
  

In dit voorbeeld zie je een bus. Een bus wordt altijd gemaakt van metaal. Vaak van messing of vernikkeld — zodat ie niet roest — en naadloos. Soms — bijvoorbeeld bij veel spalters — van blik.

• Crimp
  

Als er een bus gebruikt wordt, wordt die met de crimp — eventueel ook nog met extra lijm — onder druk vastgeklemd aan de steel.

De steel

Meestal gemaakt van gelakt of gevernist hout. Bij eenvoudigere penselen vaak van naturel, dus onbehandeld hout. Soms wordt ook kunststof gebruikt.

• Nummer / maat

Geeft de grootte / breedte / diameter van de kop van het penseel aan. Hoewel er de laatse jaren — vooral bij synthetische penselen — een internationale standaardisatie bezig is, kan dit nog steeds per merk verschillen. Zo zijn traditionele Engelse maten bijvoorbeeld groter dan Duitse maten.

Vooral — maar niet alléén — bij spalters wordt vaak met inches gewerkt om de maat aan te geven.

• Range
  

De range of serie, waar het penseel deel van uitmaakt. Vaak wordt er hier ook een serienummer gebruikt, al dan niet in combinatie met een serienaam.

In dit voorbeeld betreft is de range I LOVE ART, een huismerk van GERSTAECKER.

• Merk
  

De naam van de leverancier.

De vorm van een penseel bepaalt hoe de verfstreken die je zet er uitzien. Laten we de belangrijkste penseelvormen eens bekijken, met bij elke vorm enkele eigenschappen én een penseel als voorbeeld.

( 01 ) Rond penseel (round)

Dit is één van de meest voorkomende penseelvormen. De punt van een rond penseel kan wat spitser zijn, perfect voor fijn lijnwerk, details en het zetten van soepele, ronde lijnen.

Of juist meer stomp, met een bollere buik die best veel verf en verdunningsmiddel vast kan houden. Daardoor kun je het ook gebruiken voor meer getextureerd lijnwerk, het zetten van vlakken of — bijvoorbeeld bij aquarel — voor het aanbrengen van verwassingen.

TIP! Bij ronde penselen vind je niet alleen grote, maar ook hele kleine maten — er zijn zelfs ronde penselen in maat 5/0 (00000).

➽ Hier zie je dit penseel — GERSTAECKER | KAZALON aquarelpenseel ○ rond — synthetisch haar

Je kunt dit penseel oa. gebruiken voor aquarelverf, gouache, vloeibare (fluid) / sterk verdunde acrylverf, caseïne & inkt.

( 02 ) Rond & spits penseel (pointed round)

Deze ronde penselen zijn iets korter dan een standaard rond penseel, hebben een minder dikke buik en bevatten minder haar. Ze geven strakke, dunne lijnen en zijn daarom zeer geschikt om detailleringen aan te brengen met vloeibare verf.

➽ Hier zie je dit penseel — da Vinci | COLINEO 5526 aquarelpenseel ○ rond, spits & extra kort ○ synthetisch haar

Je kunt dit penseel oa. gebruiken voor aquarelverf, gouache, vloeibare (fluid) / sterk verdunde acrylverf, caseïne & inkt.

( 03 ) Sleper (rigger / liner)

Een sleper is gemaakt van extreem lange, dunne haren en is bedoeld om lange, rechte lijnen te trekken.

Doordat een sleper veel verf kan vasthouden en de haren ook zeer flexibel zijn, is dit penseel zeer geschikt om natuurlijke vormen als takken en bomen te schilderen. Maar ook de masten van schepen zijn goed te zetten met een sleper. Slepers worden ook wel gebruikt voor pinstriping en bestaan in vele varianten qua breedte, lengte en puntvorm.

➽ Hier zie je dit penseel — DALER-ROWNEY | Aquafine 50 aquarelpenseel ○ sleper — synthetisch haar

Je kunt dit penseel oa. gebruiken voor aquarelverf, gouache, vloeibare (fluid) / sterk verdunde acrylverf, caseïne & inkt.

( 04 ) Mantelpenseel (inlaid liner)

Een mantelpenseel bestaat uit twee delen, gemaakt van twee verschillende haarsoorten. Je hebt de extra lange, zeer fijne en spitse ronde punt. En daar omheen de opbollende mantel, gemaakt van een andere haarsoort. Samen geeft dit het penseel een heel herkenbaar uiterlijk.

TIP! Bij dit specifieke penseel bestaat de punt uit COLINEO synthetisch haar en de mantel uit CASANEO synthetisch haar.

Met de punt kun je lange lijnen trekken — pinstriping — of soepel en zwierig werken. Een mantelpenseel leent zich ook goed voor kalligrafie en lettering. De buik neemt door de mantel, die als extra reservoir dient, extreem veel inkt of verf en water op, zodat je langer aan één stuk door kunt werken.

➽ Hier zie je dit penseel — da Vinci | CASANEO 5599 mantelpenseel ○ liner — synthetisch haar

Je kunt dit penseel oa. gebruiken voor aquarelverf, gouache, vloeibare (fluid) / sterk verdunde acrylverf, caseïne & inkt.

( 05 ) Plat & breed penseel

Dit penseel gebruik je voor grotere vlakken en vormen. De haren van brede, platte penselen hebben een normale lengte.

➽ Hier zie je dit penseel — GERSTAECKER | Vernissage penseel ○ plat ○ synthetisch haar

Je kunt dit penseel oa. gebruiken voor olieverf, sommige (vette) tempera's, acrylverf, distemper & caseïne.

( 06 ) Plat & kort penseel (bright)

Deze penselen hebben dezelfde platte vorm als plat breed maar de haren zijn korter en het penseel werkt zodoende stugger. Het kan gemakkelijker verf oppakken zonder dat de haren buigen en geeft zodoende ook een andere controle bij het aanbrengen van de verf. Dit hangt wel af van het type haar. Plat kort penselen zijn zeer geschikt voor strak lijnwerk (evt. in combinatie met dikkere verf) en toetsen.

➽ Hier zie je dit penseel — da Vinci | MAESTRO2 7223 penseel ○ plat ○ extra kort — Chungking varkenshaar

Je kunt dit penseel oa. gebruiken voor olieverf, sommige (vette) tempera's, acrylverf, distemper & caseïne.

( 07 ) Zwaardpenseel

Zoals de naam aangeeft heeft dit penseel de vorm van een zwaard. Het heeft zeer lang, dun taps toelopend haar — gebruikt voor uitgebreide effecten en geschikt voor het schilderen van dik naar dunne lijnen alsmede kleine details.

Als je snel werkend, van onder naar boven een lijn zet kun je verbazingwekkend natuurlijke vormen verkrijgen in de trant van bamboe en gras.

➽ Hier zie je dit penseel — GERSTAECKER | KAZALON aquarelpenseel ○ zwaardsleper — synthetisch haar

Je kunt dit penseel oa. gebruiken voor aquarelverf, gouache, vloeibare (fluid) / sterk verdunde acrylverf, distemper, caseïne & inkt.

( 08 ) Afgeschuind penseel (angled shader)

Dit zijn eigenlijk platte penselen met een schuine hoek. Met deze vorm penselen kunnen gemakkelijk overgangen worden gemaakt tussen smalle en brede lijnen, wat van pas kan komen om dieptewerking en effecten aan te brengen bij naturalistische schildertechnieken. De vorm leent zich ook goed voor scherpe randen en strakke lijnen én voor technieken als lettering en kalligrafie.

➽ Hier zie je dit penseel — da Vinci | Nova 1373 penseel ○ afgeschuind — synthetisch haar

Je kunt dit penseel oa. gebruiken voor acrylverf, aquarelverf & gouache, sommige (magere) tempera's, caseïne & zijdeverf.

( 09 ) Kattentong penseel (filbert)

Deze penselen zijn gelijk aan platte penselen met het verschil dat de hoeken zijn afgerond en het penseel een ovale vorm heeft. Dit levert zachtere en rondere markeringen op. Een kattentong is ook zeer geschikt voor het maken van kleurovergangen. Het Engelse filbert betekent in het Nederlands hazelnoot — dit penseel dankt zijn naam dan ook aan de vorm waarop het lijkt. Het Nederlandse kattentong verwijst op dezelfde manier naar de vorm.

➽ Hier zie je dit penseel — GERSTAECKER | MASTER 1092 penseel ○ kattentong — synthetisch haar

Je kunt dit penseel oa. gebruiken voor pasteuzere acrylverf & olieverf, (vette) tempera's en structuurmediums & modelleermassa's.

( 10 ) Kattentong penseel ○ spits (pointed filbert)

Sommige kattentong penselen hebben een meer gedefinieerde punt en worden pointed filbert genoemd. Ze worden door fijnschilders gezien als een onmisbaar penseel bij het zetten van details.

➽ Hier zie je dit penseel — KUM® | Memory Point® aquarelpenseel ○ kattentong spits — synthetisch haar

Je kunt dit penseel oa. gebruiken voor aquarelverf, gouache, vloeibare (fluid) / sterk verdunde acrylverf, caseïne & inkt.

( 11 ) Waaierpenseel (fan brush)

Met dit penseel maak je onnavolgbaar subtiele kleurovergangen — verdoezelen noemen ze dat ook wel — en verzacht je lijnen en randen (edges). Je kunt er ook allerlei decoratieve effecten mee aanbrengen. Zo kun je er bijvoorbeeld efficiënt haren, bladeren en gras mee opzetten.

➽ Hier zie je dit penseel — da Vinci | Serie 403 penseel ○ waaier — varkenshaar

Je kunt dit penseel oa. gebruiken voor olieverf, acrylverf, aquarelverf & gouache, sommige tempera's, distemper, caseïne, zijdeverf & inkt.

TIP! Het is ook te gebruiken bij verguldtechnieken met bladgoud of bladmetaal.

( 12 ) Verwaspenseel (mop)

Het Engelse woord mop betekent dweil en zodoende verklaart dit de vorm welke dit penseel in zowel natte als droge staat heeft. De grote hoeveelheid natuurlijke haren en de constructie van het penseel zorgen ervoor dat het penseel heel veel water kan opnemen en zodoende geschikt is om grote wassingen aan te brengen. Aangezien het verwaspenseel zo zacht is, zal deze juist niet zijn vorm in de verf achterlaten.

➽ Hier zie je dit verwaspenseel — WINSOR & NEWTON™ | Professional aquarelpenseel ○ mop — synthetisch haar

Je kunt dit penseel oa. gebruiken voor aquarelverf, gouache & inkt.

( 13 ) Frans verwaspenseel (quill)

Dit penseel is op de traditionele Franse manier gebonden in een transparante kunststof huls, die met messingdraad gemonteerd is op de steel. Nu gebruikt men voor deze manier van binden een kunststof huls, maar wist je dat men hier vroeger een deel van een ganzenveer voor gebruikte?

Door deze manier van werken krijg je een elastischer resultaat dan wanneer je de penseelharen vat in een metalen bus. En door z'n extra bolle buik kan dit ronde, spits toelopende penseel nóg meer water, verf en inkt vasthouden.

Het is vooral geschikt voor het werken met zeer vloeibare kleuren. Denk aan het opzetten van grotere vlakken en het aanbrengen van verwassingen in aquarel, gouache en caseïne.

TIP! Maar je zet er ook delicate lijnen, kalligrafisch werk, karakteristieke marks en subtiele kleursluiers in inkt mee op.

➽ Hier zie je dit verwaspenseel — ISABEY | Isacolor 6554i Frans verwaspenseel ○ rond & bol, spits toelopend — synthetisch haar

Je kunt dit penseel oa. gebruiken voor aquarelverf, gouache, caseïne & inkt.

( 14 ) Verwaspenseel ○ plat

Een waspenseel dat een stuk platter en ovaler is dan het klassieke waspenseel. Het is meestal goedkoper omdat het aanzienlijk minder haar bevat.

TIP! Door het penseel in verschillende richtingen te houden en het te draaien kun je veel verschillende lijnen en vlakken opzetten.

➽ Hier zie je dit verwaspenseel — GERSTAECKER | KOLINON verwaspenseel ○ plat — synthetisch haar

Je kunt dit penseel oa. gebruiken voor aquarelverf, gouache, vloeibare (fluid) / sterk verdunde acrylverf, caseïne & inkt.

( 15 ) Verwaspenseel ○ spits & uivormig

TIP! Een variant van het platte waspenseel is het platte, ovale, spitse en uitvormige waspenseel, dat je ook wel een Engels verwaspenseel noemt.

Dit verwaspenseel kan in natte toestand een mooie punt vormen — dat maakt het dan ook geschikt voor zeer vloeibare verf. Het is breed genoeg om grote wassingen te maken, terwijl je de punt en de zijkant kunt gebruiken om gedetailleerder werk te werken.

➽ Hier zie je dit verwaspenseel — da Vinci | Serie 803 Engels verwaspenseel ○ ovaal & plat, uivormig — eekhoornhaar

Je kunt dit penseel oa. gebruiken voor aquarelverf, gouache, vloeibare (fluid) / sterk verdunde acrylverf, caseïne, zijdeverf & inkt.

( 16 ) Spalter (broad brush)

Een platte, extra brede kwast voor het schilderen van grote oppervlakken met olie- en acrylverf. Een spalter heeft meestal een plat handvat en platte bus.

Je zet er karaktervolle marks mee op — vooral in je onderschildering — en je kunt er glacislagen en vernislagen mee aanbrengen.

TIP! Zo'n spalter is ook handig voor het voorlijmen en gronderen van schilderondergronden.

➽ Hier zie je deze spalter — lineo | Serie 318 spalter — varkenshaar

Je kunt deze spalter oa. gebruiken voor olieverf, acrylverf, tempera's, distemper, caseïne & inkt. Hij is ook perfect voor verschillende soorten (acrylaat)lijmen, gesso's & primers en sommige soorten vernis.

( 17) Tandspalter (overgrainer)

Dit is een breed penseel dat bestaat uit meerdere penseeltjes die in het brede gedeelte zijn vastgezet in aparte bussen.

Geschikt voor allerlei decoratieve technieken en de weergave van natuurlijke structuren of vormen zoals bv. het imiteren van houtnerven.

➽ Hier zie je deze spalter — da Vinci | Serie 11543 tandspalter — synthetisch haar

Je kunt deze spalter oa. gebruiken voor olieverf, acrylverf, tempera's, caseïne & inkt.

TIP! Je kunt er ook structuur mee aanbrengen in je grondering, bijvoorbeeld met gesso's of primers op acrylaatbasis of modelleermassa's.

( 18 ) Hake

Deze Hake-kwasten — noem het Oosterse spalters — zijn breed, plat en gemaakt van zacht geitenhaar. Ze zijn zeer geschikt voor het maken van wassingen.

Het zijn traditionele Japanse kwasten met ultrafijne, zachte haren die op een plat houten handvat zijn gestikt. Authentieke Hake-kwasten hebben geitenhaar, waardoor ze iets duurder zijn dan standaard aquarelpenselen en ze zijn zeer gewild vanwege hun ongelooflijk soepele prestaties. Vanwege hun brede uiteinden zijn Hake-kwasten zeer geschikt voor het schilderen van grote oppervlakken en wassingen.

➽ Hier zie je deze Hake-kwast — HOLBEIN | HIRARAKE Oosterse spalter ○ plat & breed — geitenhaar

Je kunt deze Hake-kwasten oa. gebruiken voor het benatten van papier, verwassingen in aquarelverf, kalligrafisch werk in inkt, het verdassen van olieverf en het aanbrengen van schellak bij het werken met bladgoud.

TIP! Ook te gebruiken bij encaustiek.

( 19 ) Daspenseel (badger softener)

Zoals de naam aangeeft is dit penseel meestal gemaakt van dashaar, dat erg zacht is. Zodoende kan je met dit penseel reeds aangebrachte olieverf in elkaar dassen, zodat dit zich vermengd en er zeer subtiele kleurovergangen kunnen worden gecreëerd. Een dasharen penseel heeft een zeer karakteristieke vorm die mede de functie van dit penseel verzorgt.

TIP! Je kunt er ook marmer en hout mee imiteren — faux-marbre en faut-bois — en structuren & effecten — faux-finish — mee aanbrengen.

➽ Hier zie je dit penseel — da Vinci | Serie 99 daspenseel ○ plat & breed — dashaar

Je kunt dit penseel gebruiken voor oa. olieverf, decoratieverf, (magere) tempera's, distemper & caseïne.

Mind you — er zijn nog véél meer penseelvormen!

En bij GERSTAECKER vind je maar liefst 16.000+ penselen, dus daar zit vast wel het juiste penseel voor je bij — en we voegen steeds nieuwe penselen aan ons assortiment toe!

Je vindt al die penselen hier.

Natuurlijk wil je dat je penselen zo lang mogelijk meegaan — daarom moet je ze na gebruik goed schoonmaken.

TIP! En dat kan eigenlijk niet beter dan met kernzeep. Deze overtroffen traditionele penselenzeep — op basis van zuiver plantaardige oliën — reinigt en verzorgt al je penselen.

Door de vettende werking drogen de haren van je penseel niet uit en behoudt je penseel zijn buigzaamheid — en met deze zeep kun je ook nog 'ns perfect je handen wassen, zónder ze stuk te wassen!

➽ Meer penselenzeep vind je hier. En vloeibare penselenreinigers vind je hier.

TIP! Penselen kun je na het reinigen trouwens het beste hangend, met de haren naar beneden laten drogen. Water, zeep of andere reinigingsmiddelen lopen dan uit je penseel en blijven niet staan in de bus van je penseel. Zo gaan je penselen langer mee en blijft de vorm van je penselen beter behouden.

© 2025 — tekst: Rob & redactie Gerstaecker NL | © 2025 — beeld: Rob, afzonderlijke leveranciers & redactie Gerstaecker NL